نشست کشورهاي حاشيه درياي خزر بدون حضور ايران برگزار شد. قبل از فروپاشي اتحاد جماهير شوروي اين کشور با ايران قراردادي را به ثبت رساند که هرگونه تقسيم منافع درياي خزر بدون حضور دو کشور امکان پذير نبود. اين قرارداد بعد از فرو پاشي شوروي نيز بين سه کشور تازه استقلال يافته يعني آذربايجان و ترکمنستان و قزاقستان نيز مورد بررسي و تاييد قرار گرفت و قرار بر آن شد تا هر نشستي مرتبط با منافع درياي خزر با حضور تمام کشورها انجام پذيرد. اما حال شاهد هستيم که چهار کشور ديگر بدون ايران دور هم جمع شده اند تا در مورد درياي خزر به صحبت نشينند که اين امر مي تواند باب جديدي را در سياستها و منافع درياي خزر باز کند. زيرا تابوي حضور پنج کشور بر سر منافع درياي خزر خواهد شکست و از اين پس بايد شاهد آن باشيم تا کشورهاي ذينفع بدون حضور کشورهاي ديگر نشست هاي خود را برپا کنند.
نشست آکتائو تحليل هاي مختلفي را در برداشته که هر يک از آن براي ايران نگران کننده است به طوري که اعلام خبر نشست فوق خشم ايران را برانگيخت. عده اي از تحليلگران اعتقاد دارند که روسيه با توجه به اينکه کشورهاي آذربايجان و قزاقستان را در مقاطع مختلف با خود همراه کرده است در صدد است تا ترکمنستان را نيز با خود همراه کند تا با اين روش فشار را در نشست هاي رسمي تر براي زياده خواهي هاي خود بر ايران بيشتر کند که اين تحليل با توجه به روابط حسنه ايران و روسيه احتمال کمتري را در بر دارد اما از طرفي با توجه به سابقه روسيه در سياست هاي دوگانه خود صحبتي هم به گزاف نيست و از اين لحاظ خطري بزرگ منافع ملي ايران را تهديد مي کند.
اما تحليل ديگري که در مورد اين نشست صورت مي گيرد آن است که با توجه به حوادث اخير هوايي در ايران که براي هواپيماهاي روسي اتفاق افتاد اذهان عمومي نسبت به روسيه شکل منفي به خود گرفته است و روسيه نيز چون به اين مساله واقف است سعي دارد با جمع کردن سه کشور ديگر به دور خود فضاي سياسي درياي خزر را براي ايران تنگ ترکرده تا بتواند امتيازات بيشتري را از ايران بگيرد. اما تحليل سومي نيز وجود دارد که بيشتر به فضاي سياسي داخل ايران مربوط مي شود و آن اين موضوع است که به علت فضاي ايجاد شده در داخل ايران بعد از انتخابات کشورهاي مختلف کمتر راغب هستند تا ايران را در بين خود راه دهند و علت اين امر را در لغو سفر محمود احمدي نژاد به ليبي و همچنين بازپس گيري دعوت متکي به اجلاس ايتاليا مي توان ديد. اين تحليل به نوعي فضاي بين المللي را با توجه به اتفاقات اخير در ايران بسته کرده است و اعتقاد دارد که ايران در آينده نيز با مشکلاتي مشابه روبرو خواهد شد و در مجامع بين المللي و حتي جايي که منافع ايران حکم مي کند کمتر دعوت خواهد شد.
اما با نگاهي اجمالي به تمام اين تحليل ها به اين نکته مي رسيم که روسيه با توجه به قدرت و نفوذ خود در کشورهاي تازه استقلال يافته حاشيه درياي خزر سعي دارد تا به طريقي جبهه اي را عليه ايران براي اجلاس هاي رسمي تر تدارک ببيند. با توجه به گفته وزير امور خارجه قزاقستان که عنوان کرده در اين نشست بر سر منافع درياي خزر صحبت نخواهد شد اما بازهم نمي توان اين نشست را بدون ايران ناديده گرفت زيرا بحث هاي پايه اي و مهمي از جمله خط لوله گاز چين و خط راهآهن قزاقستان -ترکمنستان - ايران مورد مذاکره قرار گرفته است که به هر حال ايران نيز در اين موضوعات بويژه خط راه آهن دخيل است و حضور نداشتن ايران نمي تواند تعبيري منطقي باشد. حال بايد ديد واکنش محمود احمدي نژاد که جديدا عنوان داشته امروز دولت با قدرت چند برابر وارد عرصه جهاني مي شود نسبت به نشست آکتائو چيست.
فارغ از واکنش هاي وزارت امور خارجه، محمود احمدي نژاد نيز با توجه به رابطه نزديک خود با دولتمردان روسيه بايد با حسياست بيشتري اين نشست را پيگيري کند و تمام موارد مطرح شده در اين جلسه را بررسي کند. زيرا اگر فقط به احضار سفراي کشورهاي فوق بسنده شود ممکن است عواقب ناخوشايندي براي ايران به وجود آيد ودر آينده شاهد دور زدن ايران توسط روسيه در نشست هاي مشابه باشيم که اين موضوع صد در صد به ضرر منافع ملي ايران در درياي خزر تمام خواهد شد. اين نکته را نبايد از ياد برد که روسيه بارها نشان داده که خواهان قدرت هر چه بيشتر در منطقه آسياي ميانه و به دنبال منافع بيشتر در درياي خزر است تا با استفاده از منابع آن بتواند قدرت خود را در منطقه حفظ کرده و از اين طريق امتيازات لازم را از کشورهاي همسايه به دست آورد.
علیرضا لرک
